Làng Đông Ngạc bao đời nay nổi tiếng là một làng ven đô mà nét cổ xưa vẫn còn được lưu giữ lại. Ngôi làng với hàng trăm chiếc cổng tháp bút thể hiện tinh thần hiếu học của người Kẻ Vẽ thông qua hình ảnh cây bút, cuốn thư.
Làng Đông Ngạc còn có tên khác là làng Vẽ hay làng Kẻ Vẽ, nằm sát ngay chân cầu Thăng Long, thuộc quận Bắc Từ Liêm, cách trung tâm Hà Nội 10km. Ngôi làng nổi tiếng là mảnh đất hiếu học vì có nhiều người đỗ tiến sĩ thời xưa. Nhiều người vẫn quen gọi làng Đông Ngạc là “làng tiến sĩ”. Ngoài ra, làng còn vang danh với nhiều ngành nghề thủ công truyền thống vẫn còn lưu lại đến nay như làm nem, làm quang gánh, nồi niêu đất…
Các cụ xưa có câu “Đất Kẻ Giàn, quan Kẻ Vẽ” để nói về truyền thống đỗ đạt ở đây. Có giai thoại kể những chiếc cổng làng Kẻ Vẽ còn có tên Đống Ếch vì học trò ngồi dưới đọc sách râm ran như tiếng ếch kêu.
Cổng tháp bút vẫn còn lưu giữ tại làng Đông Ngạc, thể hiện tinh thần hiếu học nơi có nhiều người đỗ đạt nổi danh như Đỗ Thế Giai, Hoàng Minh Giám, Phan Phu Tiên, Phan Văn Trường…
Khu vực làng cổ hiện còn lại khoảng 120 ha gồm 5 xóm với hơn trăm nóc nhà có thâm niên vượt cả trăm năm. Nhiều ngôi nhà, cổng tháp bút có lối kiến trúc hoài cổ, được xây dựng kỳ công và khéo léo.
Ẩn mình trong những con ngõ nhỏ là những chiếc cổng nhà của các hộ gia đình vẫn giữ nét cổ kính, phủ bên ngoài lớp rêu phong đậm màu thời gian hết sức ấn tượng. Mỗi chiếc cổng một kiểu dáng, mang nét chạm khắc hoa văn khác nhau.
Ở Đông Ngạc,những chiếc cổng trăm tuổi đều có sự khác biệt từ kích thước đến kiến trúc. Mỗi cổng mang một dáng vẻ riêng, không thể hoà lẫn.
Đất Kẻ Vẽ - Những chiếc cổng tháp bút tuyệt đẹp
Trải qua thời gian, có những cổng được tôn tạo trùng tu, nhưng cũng còn đó những chứng nhân lịch sử bao nhiêu năm rồi vẫn như thế: cổ kính, rêu phong và nhuốm màu thời gian.
Cuộc sống ở Hà Nội dẫu có nhộn nhịp và hối hả, nhưng khi bước qua những cánh cổng xưa xũ, cuộc sống ở đây bỗng trở nên chậm hơn vài nhịp, bình yên và trầm lắng.
Cổng của dòng họ Phạm với hàng chữ Nho thể hiện tinh thần hiếu học, đời đời phát đạt.
Theo các cụ cao niên trong làng cho biết, làng Đông Ngạc xưa nay nổi tiếng với con đường khoa cử, các dòng họ lớn như Phan, Nguyễn, Đỗ, Phạm...Đây là cổng nhà thờ họ Phan chi Cơ, ngoài ra bên trong vẫn còn lưu giữ được ngôi nhà cổ 3 gian hai dĩ, mái cong, ngói mũi.
Mỗi chiếc cổng là câu chuyện về một người tài giỏi. Khách đến tham quan sẽ được người dân nơi đây kể về truyền thống của dòng họ mình.
Với tốc độ đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, nhiều nhà cổ đang dần được thay thế bằng những ngôi nhà kiên cố nhưng người dân vẫn cố gắng giữ lại chiếc cổng xa xưa, cả con đường gạch quen thuộc. Và những cổng cổ trăm tuổi vẫn tồn tại, mang đậm bản sắc văn hoá đồng bằng Bắc Bộ giữa lòng Thủ đô.
Làng Đông Ngạc còn là di tích cách mạng năm xưa. Bỏ mặc sự ồn ào, náo nhiệt, những chiếc cổng nhà ở Đông Ngạc còn níu giữ những nét cổ kính và hoài niệm. Những chiếc cổng cổ xưa, tĩnh lặng trái ngược với nhịp sống hối hả của Hà Nội ngày nay.
Ngoài những chiếc cổng trăm tuổi, còn có những công trình kiến trúc nổi tiếng khác như Trường học Đông Ngạc, Đình Kẻ Vẽ, Chùa Tự Khánh... Trong ảnh là Trường Tiểu học Đông Ngạc là một công trình kiến trúc tiêu biểu của phong cách pha trộn Âu - Á còn khá nguyên bản.
Những gian nhà nhỏ, sơn màu vàng. Mái nhà ở ngôi trường này vẫn có hình rồng bay lên, đài hoa sen...
Đường làng được xếp theo gạch nghiêng. Làng Kẻ Vẽ (một cách gọi khác của làng Đông Ngạc) ngày nay thật sự là một "làng" trong phố hiếm hoi. Sự hiện đại và xưa cũ đan xen lẫn nhau, nhiều ngôi nhà xây theo kiểu biệt thự to đẹp nhưng vẫn giữ lại gian nhà cổ thấp lùn bên cạnh.
Minh Phú